http://www.depechedekabylie.com/ddk-tamazight/96673-d-aseneb-n-tmazit-ara-yessiehden-amkan-is-di-ttawilat-n-yisallen-n-tmurt.html

 

Timlilit tussnant γef waddad n tmaziγt di ttawilat n yisallen

D asenṣeb n tmaziγt ara yessiǧehden amkan-is di ttawilat n yisallen n tmurt

Ass n 30 d 31 deg wagur n mayyu, yexdem Usqamu Unnig n Timmuzγa di Boumerdas, yiwet n temlilit tussnant s wazal-is γef usentel : « Alγuyen, tutlayt tunṣibt d tutlayin n tyemmat : gar tizwirt d wezbu. Ayen yerzan tamaziγt ». Timlilit-a iγer d-yettwaεreḍ Uγmis n Yimaziγen, tella-d deg uxxam n yidles Rachid Mimouni, ḥeḍren deg-s waṭas n wudmawen ama d ineγmasen neγ isdawiyen d yimeγnasen am mass Abdenour Abdeslam i d-yefkan yiwen n usarag γef : « Uslugen n walγagduden d tsetṛatijit n tukksa n yidles ». Deg tazwara n usarag, mass Abdenour Abdeslam ifuṛes tagnit akken ad yewwet deg umusnaw n lekdeb T.B i iεerḍen ad yesseγli di ccan n uzamul n yidles amaziγ Dda Lmulud ad t-yeṛḥem Ṛebbi, yewhem deg-s(T.B) amek i yefka isem n uεdaw n uγref-is i mmi-s, ma d Dihiya yennuγen γef lḥeṛma n tmurt, yeḥseb-itt d takafriwt ! Mebla ccek aya d lbayan belli argaz-a amkan-is deg sbiṭar n yimehbal wis kan amek i as-yefka uγmis n El Khabar tagnit akken ad yemmeslay ! Ula d imeγriyen n uγmis-a, iγaḍ-iten lḥal, aya sbegnen-t-id deg yiwenniten i uran deg lsit antirnat n uγmis. Tamsalt-a daγen yemmeslay-d fell-as umaray amatu n HCA mass Youcef Merahi deg awal i d-yefka deg ass amezwaru n temlilit. Mass Youcef Merahi yesmekta-d s wazal i yesεa Dda Lmulud γer yizzayriyen d yimaziγen s umata, deg awal-is yenna : « Dda Lmulud i yebnan lsisan ussnanen i yidles-nneγ, yerra-yas-d azal i tumast-nneγ tamaziγt, ass-a kkren-d wigi akken ad ak-inin tizzayrit-is txuṣ ! ». « Iswi-nsen wi, bγan ad sbedden di tmurt-nneγ yiwet kan n tutlayt, tutlayt-nsen ; maca tamurt-a nettalas akk deg-s, laṣel-ines d tamaziγt , d amezruy i ixeddmen timura mačči d timura i ixeddmen amezruy ». Ma γef tutlayt taεṛabt, yenna mass Merahi : « Ur nesεi ara aγbel d taεṛabt, nesεa aγbel d wid i tt-yessexdamen akken ad rẓen tamaziγt, llan daγen wid i ibeṭṭun ger tmaziγt d tizzayrit ». Mass Youcef Merahi, ikemmel deg awal-is yesmekta-d s tlata-nni n yiferdisen iγef tbedd tmendawt : Tamaziγt-Taεṛabt-Tineslemt, acu kan lqanun yefka azal i taεṛabt ugar n tmaziγt, s wakka ma yella lebγi γer ddula akken ad refden tamaziγt seg mesya dasawen, ilaq : « Ma terra ddula duṛu i taεṛabt ad terr 10 duṛu i tmaziγt akken ad nessiweḍ ».
I yefkan daγen lwelha di temlilit-a i yemmugen γef usentel n tγamsa tamaziγt, d asarag i d-yefka mass Hakim Saheb, s ṣṣifa-ines d amazag deg uḥric n uzref, daγen yella d amaru ameqṛan (rédacteur en chef) n uγmis Asalu ; asarag i d-yefka isemma-yas : « Asekcem n tmaziγt deg ttawilat n yisallen –Iεewwiqen n leqwanen d yiberdan n tifrat ». Mass Saheb, icudd yir liḥala i tettidir tmaziγt deg ttawilat n yisallen γer uswir n tugdut d yizerfan n umdan di tmurt-nneγ, yesmekta-d belli izerfan idelsanen d amur yesεan tixuṭṭeṛt deg yizerfan n umdan. Deg awal-is mass Saheb yenna : « Taεṛabt tsaγ akken ilaq deg yinurar izuyaz n tmurt ladγa deg ttawilat n yisallen, am akken daγen i tsaγ tesreḍt di tusudwin (institutions) n ddula ». Mi d-yewweḍ γer umeslay γef lqanun n tγamsa i d-yeffγen deg useggas n 1990, yenna : « Asmi i xedmen lqanun-a tamaziγt mazal ur setεeṛfen ara yes-s d tutlayt taγelnawt ». Mass Saheb yerna-d deg awal-is , yessefhem-d kra n temsal icudden γer usaḍuf-a(lqanun-a) : « Γas ma amagrad uṭṭun 06 yettḥettim asemres n taεṛabt deg ttawilat n yisallen, yella umagrad uṭṭun 13 i yeǧǧan ad yili usemres n tutlayin tiγerfanin(tamaziγt d dderǧa) deg ṛṛadyu n tmurt, i yes-sent ara zerrεen imenẓayen(principes) iεeṛbuslamiyen ». « Ladγa d ayen i txeddem akka tura TV4, taneggarut-a tleḥḥu εlaḥsab n lqanun n tγamsa i d-nebder ; aya akk γas ma yella umagrad uṭṭun 03 n tmendawt ideg tres tmaziγt d tutlayt taγelnawt maca drus ». « D asenṣeb n tmaziγt ara yessiǧehden amkan-is di ttawilat n yisallen n tmurt ».
Deg ass wis sin n temlilit, yella-d uskan n yigemmaḍ n yiwet n tezrawt i iga mass Balouli Ferhat (asdawan Tubiret) γef usentel n « Usemres n tmaziγt di tilibizyu tis ṛebεa ». Netta yexdem tasestant(enquête) ideg yesteqsa imferrǧen n TV4, γef wahilen i d-tesεeday, tutlayt i ssemrasen deg-s d logo-ines. Di tezrawt-is, mass Balouli yufa-d belli : 63% n yimferrǧen i yesteqsa ttwalin TV4 tessemliliy ger tentaliwin n tmaziγt, 75% ur qbilen ara logo-ines akked jjinirik-is, tuget daγen seg wid i yesteqsa wwten-d deg useqdec n yisekkilen n taεṛabt deg umaṭṭaf-a. Deg awal-is daγen, mass Balouli Ferhat icekker-d tarbaεt n Uγmis n Yimaziγen γef ayen xeddmen akken ad ẓẓun di tmetti-nneγ ansay n tγamsa yuran s tmaziγt. Am akken daγen i d-yefka asarag mass Zerdoumi Mhamed γef tedwilt « Tiwiza » i d-yettqeddim di TV4, yemmeslay-d γef dduṛ i tesεa tedwilt-a deg ayen yeεnan aseḥbiber γef yidles amaziγ. Aya akk mebla ma nettu isaragen i d-fkan mass Moussa Imarazene d massa Guerchouh Lydia (i sin yid-sen n tesdawit n Tizi Wezzu), amezwaru( asarag n mass Imarazen) yewwi-d γef : « Acu ara s-d-ternu i tutlayt tilibizyu tamaziγt ? », ma d asarag i d-tefka massa Guerchouh, yella-d γef usentel : « Imferrǧen n tilibizyu tamaziγt d usexdem n tentaliwin ». Am akken daγen i d-fkan isaragen yisdawiyen i d-yusan seg tesdawiyin yemxalafen n tmurt : « Seg tumast γer yidelsan, ma yezmer lantirnat ad isellek tamaziγt seg ugur n tukksa n yidles » (Boukhama Abdelouahab, tasdawit n Biskra), « facebook neγ talalit n tumast » (Hichem Souhali, tasdawit n Batna d Soraya Bouzidi, alamas asdawan n Khenchela).
Di taggara n temlilit, mass Youcef Merahi yeγra-d i wid iḥeḍren iwellihen i yes-sen d-ffγen wid i d-yefkan isaragen, yerna daγen yefka lweεd dakken iwellihen-a ad ten-yessiweḍ i wid teεna temsalt (imḍebbren n tmurt). Aten-id kra seg-sen :- Asemres di tilawt n umagrad uṭṭun 03 n tmendawt ideg testeεṛef ddula s tmaziγt, s usufeγ n yisuḍaf(leqwanen) ara iḥettmen asexdem n tmaziγt di yal taγult. – Aεiwed n talγa(aseggem) i yisuḍaf ideg ur telli ara tmaziγt, am umagrad uṭṭun 06 n lqanun n tγamsa n 1990. – Asekcem n tmaziγt deg uslugen aγadem (système juridique) n tmurt. – Aεiwen d tukci n tallelt i wid akk iqeddcen γef tmaziγt. – Aslali n uγmis azayez (journal public) s tmaziγt.

Mokrane Chikhi